Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo

Termin „nadpobudliwość psychoruchowa” to obecnie bardzo modne określenie. Określa się nim właściwie każdy rodzaj zachowań dziecka odbiegającego od normy. Znaczy to tyle, że każde dziecko bardziej ruchliwe, stwarzające swym zachowaniem kłopoty wychowawcze nazywane jest dzieckiem nadpobudliwym, dzieckiem z ADHD. Nic bardziej błędnego niż takie określenie.

ADHD to jedna z postaci nadpobudliwości psychoruchowej. ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficyt Hyperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (zwany także zespołem hiperkinetycznym lub zaburzeniami hiperkinetycznymi).

ADHD uznano za jednostkę chorobową a nie za „dziecięcą złośliwość” czy „nieudolność wychowawczą”. ADHD jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Występuje u około 2% – 5% populacji. ADHD istnieje nie tylko u dzieci ale także u osób dorosłych. Najnowsze badania wykazały, że zespól nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzenia koncentracji uwagi oraz zaburzenie koncentracji uwagi bez nadruchliwości uwarunkowany jest genetycznie i przekazywany jest z pokolenia na pokolenie.

Zachowania dziecka z nadpobudliwością psychoruchową mogą zmieniać się w zależności od wieku i sytuacji.

Przyczyny powstawania ADHD – zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie są do końca znane. Są to bardzo złożone mechanizmy i wymagają wiedzy z różnych dziedzin. Wiadomo na pewno, że ADHD jest zaburzeniem często przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie i w wielu przypadkach środowisko i wychowanie mają niewiele wspólnego z wystąpieniem objawów.

Większość badaczy uważa, że przyczyną ADHD jest nieprawidłowa praca połączeń między komórkami nerwowymi (połączeń neuronalnych), między korą mózgu ( zwłaszcza płatami czołowymi) a jądrami podkorowymi. Wiąże się to także z nieprawidłowym przekazywaniem informacji za pomocą dopaminy i noradrenaliny (obniżony poziom tych substancji i ich pochodnych). U dzieci z ADHD występuje także zmniejszenie całkowitej objętości mózgu i móżdżku o około 3% – 4%. Różnica ta utrzymuje się przez całe życie i dotyczy kory płatów czołowych, jąder podkorowych, móżdżku, jak również ciała modzelowatego (łączącego obie półkule mózgowe).

Jeżeli chodzi o inne struktury mózgu to są takie same, jak u osób nie dotkniętych tym zaburzeniem. Podczas badań czynnościowych mózgu wykryto u osób ADHD zmniejszenie przepływu krwi w płatach czołowych i jądrach podstawy oraz niższe zużycie glukozy w mózgowiu.

Przyczyną występowania u dzieci nadpobudliwości psychoruchowej są mikrouszkodzenia OUN, które spowodowane mogą być:

• Czynnikami uszkadzającymi komórkę nerwową (nikotyna, alkohol, narkotyki)
• Chorobami przebytymi w czasie ciąży ( szczególnie chorobami zakaźnymi)
• Zatruciami w czasie ciąży i niewłaściwym odżywianiem się ciężarnej.
• Urazami psychicznymi lub niedotlenieniem w czasie porodu.
• Poważnymi chorobami lub urazami w wieku dziecięcym.

Według najnowszych badań w niewielkim stopniu do powstawania u dzieci ADHD przyczynia się nieprawidłowa sytuacja domowa lub błędy popełniane przez rodziców. To tylko nasila problemy dziecka nadpobudliwego.

Jak pracować z dzieckiem nadpobudliwym?

Pracę z dzieckiem nadpobudliwym najlepiej zacząć od samej siebie. Należy nauczyć się akceptacji każdego dziecka z jego wadami i zaletami. Nauczyciel powinien akceptować odmienność każdego dziecka i zrozumieć, że nie wszystkie dzieci są idealne.

Dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową należy stworzyć przyjazne i uporządkowane środowisko. Istotnym warunkiem powodzenia w pracy z dzieckiem z ADHD jest dopasowanie wymagań do konkretnego dziecka i współpraca nauczyciela, rodziców i specjalistów (psycholog, logopeda, terapeuta, lekarz). Tylko taka współpraca może ułatwić dziecku normalne funkcjonowanie w środowisku.

W postępowaniu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w przedszkolu ważne jest:

• Zachowanie spokoju i rozsądku. Starajmy się, by nasz spokój udzielał się dziecku.
• Sadzanie dziecka blisko nauczyciela na zajęciach lub przy stoliku blisko biurka z dala od okna i drzwi.
• Nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz ukierunkowywanie jej pozytywnie (proszenie dziecka o pomoc przy wykonywaniu prostych zadań i pomocy nam, np. rozłóż na stoliki kartki, kredki). Pozwoli to na częściowe rozładowanie energii dziecka.
• Aby zadania polecane dziecku do wykonania były dokładnie tłumaczone, trudniejsze pokazane, aby dziecko mogło zobaczyć jego wykonanie. Mówić należy głosem spokojnym, umiarkowanym. Wystrzegać się krzyku i pośpiechu.
• Czas wykonywanej czynności (zajęcia) należy dostosowywać do możliwości dziecka. U dzieci nadpobudliwych czas skupienia uwagi wynosi około 5 minut. Dłuższe zadania należy podzielić na małe części, aby dziecko mogło wykonać całość.
• Zwracanie uwagi na doprowadzanie pracy do końca i staranne ich wykonanie. Do prac niedokończonych należy wracać i doprowadzić ją do końca.
• Stopniowanie czasu i trudności zadania dla danego dziecka.
• Określanie jasnych reguł i czasu trwania zabaw, w których dziecko bierze udział.
• Prowadzenie zajęć relaksacyjnych po każdych zajęciach wymagających zwiększonej aktywności ruchowej.
• W czasie zajęć wymagających skupienia lub samodzielnej pracy usuwanie nadmiernych bodźców rozpraszających dziecko, np. na stoliku, przy którym dziecko będzie rysowało powinna się znajdować tylko kartka i kredki.
• Dawanie dziecku więcej czasu na wypowiedzi. Pozwolić dziecku wypowiedzieć się.
• Dawanie dziecku poczucia odpowiedzialności, np. wybrać go na dyżurnego, poprosić o pomoc przy rozkładaniu sztućców do posiłku.
• Nagradzanie dziecka za każdą skończoną czynność, nawet, jeżeli wykonana jest niezbyt starannie. Dostrzegać każdy wysiłek dziecka.
• Zauważanie pozytywnego zachowania i nagradzanie go (pochwałą).
• Akceptowanie dziecka takim, jakie jest. Zachowanie dziecka nie może wpływać na sympatie do niego.
• Zauważanie i reagowanie na każdy przejaw agresji do innych dzieci, w przeciwnym razie utrwalimy w dziecku ten nawyk.
• Cierpliwe i pozytywne nastawienie do dziecka. Nie należy zbyt często upominać dziecka, nie rób, nie biegaj.

Przedstawione tu zasady dotyczą nauczyciela. Jednak, aby praca przyniosła efekty     potrzebna jest pomoc rodziców. Oni też powinni przestrzegać pewnych wskazań.

Wskazówki dla Rodziców dzieci z ADHD

• Bądźcie cierpliwi.
• Kontrolujcie swoje emocje i wypowiedzi.
• Podczas rozmowy z dzieckiem utrzymujcie z nim kontakt wzrokowy.
• Bądźcie konsekwentni w swoim  postępowaniu. Jasno określajcie, co dziecku wolno a co nie.
• Wspólnie z dzieckiem zaplanujcie dzień (godziny posiłków, nauki, zabawy i innych czynności). Przestrzegajcie tego planu.
• Wydawajcie dziecku krótkie i jasne polecenia, jeżeli trzeba powtarzajcie je kilkakrotnie (np. posprzątaj zabawki, ułóż książki).
• Tak zaplanujcie dzień, aby dziecko przebywało jak najwięcej na świeżym powietrzu.
• Dawajcie dziecku takie zadania, które potrafi wykonać, dostosowujcie je do wieku i możliwości waszego dziecka.
• Organizujcie dziecku zabawy w małym gronie (jeden lub dwóch kolegów jednocześnie).
• Jak najczęściej czytajcie dziecku bajki, aktywizujcie jego uwagę pytaniami i pokazywaniem obrazków.
• Zachęcajcie i pozwólcie dziecku rysować, malować palcami, lepić z plasteliny, układać z klocków itp.
• Wspólnie z dzieckiem słuchajcie spokojnej muzyki, tańczcie lub wykonujcie inne ćwiczenia. Pozwólcie dziecku wykazać się inwencją twórczą. Nie narzucajcie swojego planu.
• Nie pozwalajcie dziecku zbyt długo oglądać telewizji lub siedzieć przed komputerem.
• Chwalcie dziecko w konkretny sposób. Wskazujcie na każdy element dobrze wykonany, a nie za całość, np. Nie mówcie, „ładny zbudowałeś zamek”, lecz „jakie pomysłowe to wejście do zamku”, „jakie wysokie te wieże”.
• Zauważajcie każde nawet najmniejsze pozytywne zachowanie i chwalcie dziecko.
• Nie opowiadajcie zbyt długo o złym czynie dziecka.
• Pamiętajcie, aby nagradzać za dobre zachowanie (wyciętym z papieru serduszkiem, buziakiem, lizakiem).
• W sytuacjach konfliktowych odnosimy się do ustalonych reguł.
• Ustalonych zasad przestrzegajcie razem z dzieckiem.
• Polecajcie i wymagajcie od dziecka wykonania jednej czynności naraz.
• Pokój dziecka powinien być pomalowany w jasnych pastelowych kolorach, niezatłoczony meblami i innymi sprzętami.
• Współpracujcie z nauczycielami w przedszkolu i szkole.